Y MISS PHATHUPATS

(Here is the original Kapampangan text of "Y Miss Phathupats" written by Kapampangan laureate Juan Crisostomo "Crissot" Sotto, taken from his book “LIDIA: Bié-Salita, Poesias, Cule, Pamibule-bule, Panlabas at Dalit", first published in 1906 and was retyped and republished by the Don Honorio Ventura Technological State University-Center for Capampañgan Culture and the Arts. The additional diacritical markings are of the blogger's.)


For English translation, read it here.
Para sa saling Tagalog, basahin dito.

x-------------------x

Y Miss Phathupats
neng Juan Crisostomo Sotto

SATSATAN

Y Miss Yeyeng métung yang dalágang mipnûng coloréte lúpa. Ñgára qñg ding péñgárî na bait la qñg métung nang súluc ning Capampáñgan, at qñg palálû nang malatîng balén; úlina nítî y Miss Yéyeng, Filipína ya manibat qñg bitis anga qñg buntuc at angá na ing sicóti nang buac, Capampáñgan naman.

Ing bié ra déti, anti ning malúcâ mû, lásâ mámagtinda mû, at y Miss Yéyeng marájil dé canung ácáquit mámuntuc guinatan o cayâ bíchu-bíchung págtinda nang pupuntucan at lalácad, nung nú carin ing súgálan. Anga ñgéni, alâ capang súcat panibayûan qñg biénang Miss.

Mípayápâ ing revolución, ing Gobiérno Militar Americáno míbuclat yang escuelas at mémílî yang mápilan caring sundálus a túrû caréti. Antíning y Miss Yéyeng, Yéyeng yapa caníta, alâ yapang Miss, atin yang áca “súquî” caréting sundálus, ó caring maestrong sundálus, pígpilítána níti ing papagáralné qñg Escuélang nung núya túturû, bálang micáintindi, úlîng ñgéning misasábila, ing sundálus mág-inglés ya, at y Yéyeng Capampáñgan néman, iniápin píguimbutánang matálic ing magáral ya iti.

Mápilan mûng búlan, y Miss Yéyeng sásábi néng Inglés; at caras ning ualûng búlan a tapat, qñg capamílatá na ning maestrong sundálus pépátad dé qñg métung a balén, mig-maestra ya carin.

Iniang carin né túturû, sabian pa casi ing pámamalíquid ding mémalén caya úlîng ácáquit déng biása ya mo’ng Inglés caréla.

Macanian lálábas ing panaun: y Miss Yéyeng bitasâng é né sásábing Capampáñgan, úlîng ñgána ácaliñguá na na. At ing Capampáñgan canu masias at masasaclit ya dílâ, iniá capilan man é ya mitúlid at balid ya caníti.

Détang cúlam a mácáquilála caya, ñgéning daramdaman da iti, agad da néng pícalbitan. Inalilan dé laguiûng méláus, at ing pémalaguiû ra ining matnî at masaliñgásang a “Miss Phathupats”, laguiûng ménibat qñg tináuac nang malápad a pílit nang úpítan qñg corcheng misnâng catálic a bibílî na, iniá pin alâ yang quéliuan qñg patúpat o súman bulagtâng mátálic a bidbid.

Manibat na caníta iting laguiû mípalácad caya, at ácaliñguan dang méláus ing Yéyeng a malambut nang paláyó. Ing Miss Phathupats ya ing mípalácad.

Macanian é mélambat míbait ya “Ing Émáñgabíran”, pájayagan Capámpañgan Bacúlud. Qñg métung a fiésta ó veláda qñg balén X a nung nú ya mítágun y Miss Phathupats babásan dé iti. Línápit ya y Miss, at iniang áquit na ing Capampáñgan ya, sínibî yang baguiâ, píling né ing buntuc na, at ñgána:

“Mi no entiende el Pampango.”

“Mi no entiende ese Castellano, Miss,” ñgána naman ning métung a pusacal. Péquiapúsá né tónu.

Détang pácarungut mípatíman la; dápót úlîng maquipégarálan la, agad dang linílî’t é pépajalatâ qñg malagûng Miss. At iti agguiang bálû na ing anti réng mumulañgan, sinúlung na rin, at ñgána:

“Qñg camatutuánan, tutû cung págcasaquítan sabian ing Capampáñgan, at lálû na pa nung babásan cu.”

Caníting mápilan a amánung sinábi na, línub la ñgan ding anggang diccionariong tinda, o ñgácu uarî, ing Inglés, Castílâ, Tagálug a mábabâng písamutsámut na. É ra na tutûng ácáuat ding dáramdam, mípacailî lang masican.

Mimuâ ya y Miss Phathupats, inarapá nó ring máilî at ñgána:

“¿Por qué reír?”

“Por el champurao, Miss,” ñgána ning minúnang méquíbat.

Lálûng mésican ing ságacgácan détang máquiramdam, at i Miss Phathupats mítatas né man a vapor.

Ing métung a macaruñgut ñgána:

“É yu págmulalan qñg y Miss Phatupats é ya biásang Capampáñgan: múna úlîng malambat néng máquiútus caring sundálus a Americano, at ing cadduâ, é né Capampáñgan. Ing caustá na níta ing laguiû na Miss Phathupats.”

Caníta mémacbung. Acbung a misnâng casican, mitdas ya ing caldéra nang Miss Phathupats, at quétang asbuc nang masápâ, linual ñgan ing lablab ning Vesúbio, ó ing sablâng sábing marinat qñg amánung Capampáñgan biglâ na ñgang pémísan qñg asbuc nang méguing dapug.

“Alâng maríne! Mapanácó! Mánlalásun! Anac --!” ñgána qñg mésábing amánung Capampáñgan.

“Abá! Capampáñgan ya palá!” ñgára ding dáramdam.

“Uâ, é yu bálô?” ñgána ning métung a mácáquilála quéa. – “Anac neng matuâng Godiûng Cacbung a cabárriu cu.”

Mípasagacgac lang masican ding pácayalbé. Y Miss Phathupats mípaquiac ya caníta, at quétang pámipulis-púlis na qñg luâ nang tútúlû tínuquî ing macapal a blanquéte. Quétang lúpa na lintó ing talagá nang cúle, matuling ya pa qñg duat. Iniá iniang áquit da iti ding lalbé, lálû lang mípacailî at ñgára:

“Abáh! Matuling ya pala!”

“Uâ, Americána Négra ya!”

Gúlisácan, pacpácan, ságacgácan ing mararamdam caníta. Y Miss Phathupats é na ábatâ. Linual yang tapá-tapisung qñg dálan at ñgána:

“Mi no vuelve en esta casa.”

“¡Adiós, Miss a é biásang Capampáñgan!”

“¡Adiós, Miss Alice Roosevelt!”

“¡Adiós, Miss Phathupats!”

Macanian yang písalusálu ra. At ing pacácalúlûng Yéyeng mécó yang bulung-bulung con el rabum inter pernarum...

Caracal da ring Miss Phathupats qñg panaun ñgéne, é nó biásang Capampáñgan ó pícaríne ra ing Capampáñgan úlîng mácásábi nóng Inglés a champurao.